Fililatilennan kura bɔra mɛ kalo san 2016.

A dilanna an fɛ ka fara Bamanankan daɲɛgafe kura kan, o min be sɔrɔ ɛntɛrinɛti kan yen : BAMADABA

N’i b’a fɛ ka baara ɲuman kɛ n’a ye, i ka kan k’i sɛbɛnni kɛ i ka ɔridinatɛri kan ni "Libre Office", walima "Open Office", o fila kan kan ni "Word" ye, nka u fila sɔngɔ ye fu ye.

Filelatilennan in ye "Libre Office", walima "Open Office" dɛmɛnan ("extension") ye. I bɛ se ka o "télécharger" yan :
/IMG/zip/dict-bm-020.oxt

"Fasokan" kumana o de kan san 2014 :

Fililatilennan bamanankan sɛbɛnni na ɔridinatɛri kan

Nin hakilina in tun bɛ to ka taa ka segin nin san damadɔ tɛmɛnnen ninnu na, nka bi, a sera ka kɛ !

Ka sɛbɛnni kɛ ni ɔridinatɛri ye, o tun ka kan ka kɛ ko nɔgɔman ye Mali gafesɛbɛnnaw bolo. Nka, a ko filɛ dɛ : waatijan kɛra ka sɔrɔ ɲɛ ma sɔrɔ banankan sɛbɛnniko la ɔridinatɛri kan. O ko ɲɛɲinina ka caya, bawo, ni ɲɛ min sɔrɔ k’a la waati kɔnɔ, kɔfɛ, o tɛ bɛn, ɲɛ wɛrɛ bɛ ɲini. Ɲɛ jɔnjɔn sɔrɔla o ko la sisan, bawo ni inikɔdi (UNICODE) ye, diɲɛ sigininden bɛɛ bɛ se ka don ɔridinatɛri kɔnɔ.

Siginindenw kɔfɛ, daɲɛw bɛ yen. A kɛra bamanankan ye o, a kɛra kan wɛrɛw ye o, n’an bɛ sɛbɛnni kɛ, an b’an yɛrɛ ɲininka n’a ya sɔrɔ “é” de bɛ sɛbɛn walima ni “è” de bɛ sɛbɛn ni (tubabukan) don. Bamanankan fana na, daɲɛ dɔ sɛbɛntɔ la, an b’an yɛrɛ ɲininka tuma dɔw la k’a dɔn n’a y’a sɔrɔ “o” de bɛ sɛbɛn walima ni “ɔ” de bɛ sɛbɛn (“o kɔsɔn” wala “o kosɔn” ?). Daɲɛ dɔw fana na, ni “ny” de bɛ sɛbɛn walima ni “ɲ” de sɛbɛn (“soɲa” wala “sonya” ?), dɔ fana na, “u” don walima “w” (“dahulama” wala “dawulama” ?)…

Bi, fililatilennan minnu labɛnna ɔridinatɛri kan, olu bɛ se k’o ɲininkali ninnu bɛɛ jaabi : ni daɲɛ ma sɛbɛn ka ɲɛ, ci bilenman bɛ kɛ a kɔrɔ, ɔridinatɛri bɛ sɔrɔ k’a daɲɛ in ɲɔgɔnw jira i la, minnu sɛbɛnnen don ka ɲɛ walasa i k’i ɲuman ta : a bɛ fɔ o de ma ko “filisɛgɛsɛgɛlan” walima “fililatilennan” N bɛ sigasiga ka dan “filisɛgɛsɛgɛlan” dama ma, bawo “filisɛgɛsɛgɛlan” tɛ se ka jɔ “fililatilennan” jɔyɔrɔ la, k’a sababu kɛ o ka baara nafa ye sɛbɛnni kɛko ɲuman diyagoyali ye sɛbɛnnikɛlaw kan, o min kɛra sababu ye ka gafebɔla dɔw ni kunnafonisɛbɛnna dɔ ka baara tiɲɛ. Nka bi, o gafew dɔw ni o kunnafonisɛbɛnw dɔw falen bɛ filiw la, diɲɛ tun tɛ se ka kɛ ni minnu yɛrɛ ye san tɛmɛnnenw na bawo, u bɛ gɛlɛya don kosɛbɛ sɛbɛnfɛn kalanni na.

Ɔwɔ, nka a ko filɛ dɛ : A tɛ kan bɛɛ la, nka fililatilennan bɛ kan 40 ɲɔgɔn na bi. Kan dɔw ta yɛrɛ barikalen bɛ kosɛbɛ. Tubabukan na, an b’a kɔlɔsi ko Kanada tubabukan bɛ yen… nka, Likisanburu ta fana bɛ yen ani Monako ta ! Fililatilennan bɛ Farafinna kan 3 dɔrɔn de la : suwahili, (n’o ye batuw ka kan ye Farafinna kɔrɔnyafan fɛ), shɔna ( Zinbabuwe) ani malagasi (Madagasikari). Sisan, an bɛ se k’a jate ko bamanankan farala o kan ninnu kan fililatilennanko la.

Bamanankan fililatilennan bɛ sɔrɔ Open Office, Libre Office, Néo Office ; a bɛ sɔrɔ fana Firefox ani Thunderbird. Ɔridinatɛri min bɛ Windows wala Mac kan walima Linux, bamanankan fililatilennan nin bɛ fara o bɛɛ kan.

Mun de y’o baara in kɛli nɔgɔya ? A fɔlɔ ye kanko ɲɛɲinibaga dɔw ka cɛsiri ye, minnu ye siginindengafew ni sɛbɛnnisariyaw gafe carin nin san tɛmɛnnen ninnu na : o siginindengafew ni o sɛbɛnnisariyaw gafew i n’a fɔ cayalan ni daɲɛ dorokolen ninnu bɛ sɔrɔ ɔridinatɛri kan sisan. Olu bɛ se ka bayɛlɛma k’u labɛn walasa ɔridinatɛri bɛ se k’u lakodɔn sɛbɛnni kɛtɔ. O kanko ɲɛɲinibaga ninnu ni ɔridinatɛriko dɔnbaa ŋanaw bɛɛ ka sugonw miiriyaw kɛra kelen ye… Ne y’olu dɔ ye. Ne ye kalanden fitinin ye bamanankan na, kalanden fitinin min bɛ dɔnnin dɔn ɔridinatɛriko taabolo fana na. (Jan Jaki Meriki)

A bɛ baara kɛ cogo di ?

Ni mɔgɔ min bɛ baara kɛ n’a ye don o don, fililatilennan bɛ diya o bolo ka t’a fɛ. An tɛ jɔrɔ tugun k’a fɔ ko an bɛna fili caman kɛ an sɛbɛnni kɛ tɔ. An tɛ se k’a fɔ ko an tɛna fili kɛ tugun, bawo fililatilennan tɛ se k’a bɛɛ kɛ, an fana jɔyɔrɔba ka bon filiw dɔgɔyali la n’an bɛ baara la ni fililatilennan ye. A bɛ i ko baarakɛminɛn tɔw. N’i bɛ ka baara kɛ n’a ye, i b’a kalan ka t’a fɛ, i b’a faamuya kosɛbɛ ka t’a fɛ.

An ka misali dɔ ta :

Nin ye nsiirin dɔ ye min sɛbɛnna papiye kan Umaru Jara fɛ, n’o ye lakɔlikaramɔgɔ ye. O nsiirin kelen in sɛbɛnna ɔridinatɛri kan :

An b’a kɔlɔsi k’a fɔ ko ci bilenman kɛlen bɛ daɲɛ dɔw kɔrɔ : Nbɛ, tuɲan, Libaabanun, mɔgɔnifin, jɛlenbɛ, naafɔ.

An ka d’a la fɔlɔ k’a fɔ ko mɔgɔ min bɛ sɛbɛnni kɛ ɔridinatɛri kan, o de bɛ ci bilenman ye daɲɛ ninnu kɔrɔ. N’o tɛ, n’i ye ɔridinatɛri sɛbɛnni bɔ papiye kan, ci ninnu tɛ ye tugun ! O kɔfɛ, sɛbɛnnikɛla bɛ se ka daɲɛ cilen ninnu sɛbɛn cogo ɲuman ɲininkali kɛ ɔridinatɛri la. N’a bɛ fɛ k’o kɛ, a b’i tɛgɛ digi ɲinɛnin kininyanfan kan. Ɔridinatɛri bɛ sɔrɔ jira ko "N bɛ" de ka kan ka sɛbɛn "Nbɛ" nɔ na.

Nka, aw y’a kɔlɔsi k’a fɔ ko ɔridinatɛri nalonen don dɔnnin. A bɛ daɲɛ dɔw jira minnu n’a sɛbɛncogo ye kelen ye i n’a fɔ « Bɛn », ka sɔrɔ a tɛ jigin an kɔnɔ yɛrɛ k’o daɲɛ in bila o yɔrɔ la kumasen in kɔnɔ. O b’a jira ko ɔridinatɛri tɛ kumasen n’a sɛbɛncogo sariyaw dɔn. A bɛ daɲɛw dɔn, u bila bilalen u kelen na, nka sariya sira min bɛ daɲɛw ni ɲɔgɔn cɛ walasa ka kumasen labɛn, ɔridinatɛri t’olu dɔn : ɔridinatɛri bɛ daɲɛ ni daɲɛ jɛkulu dɔ da ɲɔgɔn ma, a ni minnu bɔlen bɛ ɲɔgɔn fɛ siginindengafe kɔnɔ. N’i ye "tuɲan" lajɛ, ɔridinatɛri t’a dɔn k’o ye "tiɲɛ" ko ye, nka n’i ye "mɔgɔnifin" lajɛ, a b’a dɔn k’o ye "mɔgɔninfin" ko ye. A bɛ sɔrɔ k’o jira i la.

An bɛ se ka duguw ni jamana tɔgɔw sɔrɔ nin siginindengafe in kɔnɔ fɔ ka se kɛmɛ saaraw ma, nka an bɛ se k’a fɔ alisa ko a ma dafa fɔfɔ : an b’a kɔlɔsi yan, k’a fɔ ko ɔridinatɛri tɛ nin dugu in dɔn n’o ye Libaabanun ye, bawo a bɔlen b’a fɛ i ko dugu in tɛ diɲɛ kɔnɔ, nka, mɔgɔ min ye nsiirin bɔ, o ye dugu in tɔgɔ bila nsiirin kɔnɔ ten. Daɲɛ 15.000 bɛ sɔrɔ siginindengafe min kɔnɔ, o fana ye belebele ye. O bɛɛ la, an bɛ se k’a fɔ ko caman b’a jɛ ka d’a kan, jeliw kumatɔ la bɛ daɲɛ caman fɔ, olu t’a kɔnɔ. Baarada caman fana tɔgɔ ma tilen a kɔnɔ kosɛbɛ…An b’a ɲini sɛbɛnnikɛlaw fɛ, u k’an dɛmɛ n’olu ye walasa an bɛ se k’olu ta ba la baara nataw la.

An ka misali dɔ ta

Nin ye sɛbɛnni ye min bɔra Tumani Yalam Sidibe ka gafe dɔ kɔnɔ. Ne de ye ɲɛw k’a la. Ɲɛ ninnu bɛ yan walasa k’a jira ko fililatilennan bɛ sɛbɛnni sariya wɛrɛw dɔn minnu jiralen tɛ u dan ma siginindengafe kɔnɔ. O la nɔgɔman dɔ ye cayalan jirali ye daɲɛw laban na ni ɲɛ ɲugujilaman ye i n’a fɔ "tungafɛtagalaw". Daɲɛ dorokolen minnu tɛ siginindengafe kɔnɔ, nka n’olu fana ye bamanankan diyalan dɔ ye, olu bɛ ye ɲɛ nɛrɛlaman na i n’a fɔ "masirimafɛn". kumasen labɛnni ni walew ye, olu sariya bɛ jira ni wiyolɛ ye i n’a fɔ : "kɛra", "sɔnnen". Kɔnɔrɔ dɔw fana bɛ sɔrɔ giri la i n’a fɔ "janjo", nka janjon tɛ. "segi" ("segilen") na, "segin" nɔ na min bɛ sɛbɛn ("seginna") na. Dɔ wɛrɛw bɛ yen i ko "ya" "yamaruya" la, misali la tugun.

Daɲɛ caman bɛ yen ci bilenman tɛ minnu kɔrɔ

"Cɛmalenbugu" tɛ siginindengafe kɔnɔ. O la, ci bilenman bɛ "Cɛmalenbugukaw" kɔrɔ. Nka ci bilenman tɛ kɛ Segukaw kɔrɔ bawo bɛ siginindengafe kɔnɔ. N’i ye dugu dɔ tɔgɔ sɛbɛnko caman kɛ, n’i t’a fɛ ci bilenman ka kɛ a kɔrɔ tuma bɛɛ k’i degun, i bɛ se ka "ignorer l’erreur pour ce mot à l’avenir" (nin to a cogo la siɲɛ wɛrɛ) ta ba la.